Lịch sử giải Euro: Hành trình từ năm 1960 đến nay

Hơn 60 năm qua, lịch sử giải Euro là một bức tranh đầy màu sắc của bóng đá châu Âu. Từ một giải đấu nhỏ bé chỉ với 4 đội tham dự vào năm 1960, sự kiện danh giá của UEFA này đã phát triển thành một đại hội thể thao toàn cầu. Cùng với Cúp Henri Delaunay trở thành biểu tượng, Euro là nơi chứng kiến những huyền thoại như Michel Platini xác lập kỷ lục vô tiền khoáng hậu, hay Cristiano Ronaldo chinh phục ngai vàng. Bài viết này sẽ đưa bạn khám phá hành trình vĩ đại ấy, từ những viên gạch nền móng đầu tiên cho đến kỷ nguyên Tiki-Taka của Tây Ban Nha và những câu chuyện cổ tích đầy cảm xúc, giúp bạn hiểu rõ hơn về ý nghĩa và sức hút của giải đấu được ví như “World Cup của châu Âu”.

Nguồn gốc và sự hình thành Giải vô địch bóng đá châu Âu

Để hiểu rõ quá trình nguồn gốc và sự hình thành Giải vô địch bóng đá châu Âu, cần xem xét bối cảnh lịch sử bóng đá châu Âu sau Thế chiến II. Đây là giai đoạn mà các liên đoàn bóng đá tìm cách tái thiết và thúc đẩy sự gắn kết giữa các quốc gia. Chính từ nhu cầu đó, sự hình thành UEFA trở thành bước ngoặt quan trọng, mở đường cho giải đấu Euro đầu tiên ra đời năm 1960 – một dấu mốc mở ra kỷ nguyên mới trong lịch sử bóng đá châu Âu.

Bối cảnh bóng đá châu Âu sau Thế chiến II

Sau khi Thế chiến thứ hai kết thúc, châu Âu chìm trong cảnh hoang tàn và chia rẽ. Nhu cầu tái thiết không chỉ nằm ở cơ sở vật chất mà còn ở tinh thần và sự kết nối giữa các quốc gia. Trong bối cảnh đó, thể thao, đặc biệt là bóng đá, nổi lên như một công cụ mạnh mẽ để hàn gắn, giao lưu văn hóa và xây dựng lại niềm tin.

Các giải đấu cấp câu lạc bộ như European Cup (tiền thân của UEFA Champions League) đã được đề xuất và nhanh chóng gặt hái thành công, chứng tỏ sức hấp dẫn của các cuộc đối đầu xuyên biên giới. Tuy nhiên, ý tưởng về một giải đấu quy tụ những đội tuyển quốc gia mạnh nhất châu Âu vẫn còn là một giấc mơ. Người ta tin rằng, một sân chơi như vậy sẽ là đỉnh cao của bóng đá châu lục, nơi bản sắc và niềm tự hào dân tộc được thể hiện một cách trọn vẹn nhất. Đó là lúc ý tưởng về một “World Cup của châu Âu” bắt đầu được nhen nhóm.

UEFA và sự ra đời của Euro 1960

Henri Delaunay, Tổng thư ký đầu tiên của UEFA, là người có công lớn nhất trong việc biến giấc mơ này thành hiện thực. Ông đã đấu tranh không mệt mỏi cho ý tưởng về một giải vô địch các quốc gia châu Âu từ những năm 1920. Dù ông qua đời vào năm 1955, di sản của ông đã được kế thừa và chiếc cúp vô địch danh giá sau này đã được đặt theo tên ông để vinh danh: Cúp Henri Delaunay.

Năm 1958, giải đấu chính thức được khai sinh với tên gọi European Nations’ Cup. Vòng loại diễn ra trong hai năm với 17 đội tuyển tham dự (một con số khiêm tốn so với hiện tại, do nhiều quốc gia lớn như Anh, Ý và Tây Đức từ chối tham gia).

Vòng chung kết Euro 1960 được tổ chức tại Pháp, chỉ với 4 đội tuyển mạnh nhất lọt vào bán kết: Liên Xô, Tiệp Khắc, Nam Tư và chủ nhà Pháp. Trong trận chung kết lịch sử tại sân vận động Parc des Princes (Paris), đội tuyển Liên Xô, với thủ thành huyền thoại Lev Yashin trong khung gỗ, đã đánh bại Nam Tư với tỷ số 2-1 sau hiệp phụ. Viktor Ponedelnik là người ghi bàn thắng quyết định ở phút 113, đưa Liên Xô trở thành nhà vô địch đầu tiên trong lịch sử giải đấu này, đặt viên gạch nền móng cho một hành trình vĩ đại.

Các giai đoạn phát triển của Euro qua các thời kỳ

Sau khi ra đời, giải vô địch bóng đá châu Âu đã trải qua nhiều thăng trầm, với mỗi giai đoạn là một dấu mốc quan trọng, định hình nên bản sắc của giải đấu. Ngay sau đây, chúng ta sẽ cùng khám phá giai đoạn khởi đầu đầy khó khăn nhưng cũng không kém phần ý nghĩa.

Giai đoạn khởi đầu (1960 – 1976): Định hình nền móng

Giai đoạn này chứng kiến sự định hình và phát triển ban đầu của giải đấu. Thể thức thi đấu rất đơn giản: các đội đá loại trực tiếp hai lượt đi và về từ vòng loại cho đến khi tìm ra 4 đội mạnh nhất tham dự vòng chung kết tại một quốc gia chủ nhà.

• Euro 1964 (Tây Ban Nha): Bốn năm sau, giải đấu chứng kiến sự lên ngôi của đội chủ nhà Tây Ban Nha sau khi họ đánh bại nhà đương kim vô địch Liên Xô trong trận chung kết. Đây là danh hiệu lớn đầu tiên của “La Roja”, một chiến thắng mang ý nghĩa chính trị sâu sắc vào thời điểm đó.
• Euro 1968 (Ý): Giải đấu chính thức đổi tên thành UEFA European Championship. Đội tuyển Ý đã lên ngôi vô địch một cách đầy kịch tính. Sau khi hòa Nam Tư 1-1 ở trận chung kết đầu tiên, họ đã giành chiến thắng 2-0 trong trận đá lại. Đáng chú ý, ở bán kết, Ý đã vượt qua Liên Xô bằng cách tung đồng xu – một phương thức quyết định thắng thua không tưởng trong bóng đá hiện đại.
• Euro 1972 (Bỉ): Đây là thời điểm thế giới chứng kiến sự trỗi dậy của một trong những đội tuyển vĩ đại nhất lịch sử: Tây Đức. Với “Hoàng đế” Franz Beckenbauer ở vị trí libero và “Kẻ dội bom” Gerd Müller trên hàng công, “Cỗ xe tăng” đã trình diễn một lối chơi tấn công tổng lực quyến rũ. Họ dễ dàng đánh bại Liên Xô 3-0 trong trận chung kết để lần đầu tiên đăng quang.
• Euro 1976 (Nam Tư): Giải đấu này đi vào lịch sử với một trong những khoảnh khắc mang tính biểu tượng nhất: cú sút penalty kiểu “Panenka”. Trong trận chung kết giữa Tiệp Khắc và Tây Đức, sau khi hai đội hòa nhau, trận đấu phải phân định bằng loạt sút luân lưu đầu tiên trong lịch sử chung kết Euro. Ở lượt sút quyết định, Antonín Panenka đã thực hiện một cú bấm bóng nhẹ vào giữa khung thành, đánh lừa thủ môn Sepp Maier và mang về chức vô địch lịch sử cho Tiệp Khắc.

Giai đoạn này, dù quy mô còn nhỏ, đã đặt nền móng vững chắc cho sự phát triển của Euro, tạo ra những nhà vô địch đầu tiên và những khoảnh khắc bất tử.

Giai đoạn mở rộng (1980 – 1992): Các bước ngoặt và sự nổi lên của các huyền thoại

Thập niên 80 và đầu 90 chứng kiến những thay đổi mang tính cách mạng, đưa Euro lên một tầm cao mới.

• Euro 1980 (Ý): Mở rộng lên 8 đội. Lần đầu tiên, vòng chung kết được mở rộng từ 4 lên 8 đội, chia thành hai bảng đấu. Tây Đức một lần nữa khẳng định sức mạnh khi lần thứ hai vô địch sau khi đánh bại Bỉ 2-1, với Horst Hrubesch lập một cú đúp.
• Euro 1984 (Pháp): Sân khấu của Michel Platini. Giải đấu này được nhớ đến như một màn trình diễn độc diễn vĩ đại của huyền thoại Michel Platini. Với vai trò nhạc trưởng, Platini đã dẫn dắt đội tuyển Pháp đến chức vô địch lớn đầu tiên trong lịch sử. Ông không chỉ là linh hồn trong lối chơi mà còn ghi một kỷ lục vô tiền khoáng hậu: 9 bàn thắng chỉ trong 5 trận đấu. Kỷ lục này đến nay vẫn chưa một ai có thể phá vỡ trong một kỳ Euro. Trong trận chung kết, Pháp đã đánh bại Tây Ban Nha 2-0 để đăng quang đầy thuyết phục trên sân nhà.
• Euro 1988 (Tây Đức): Cơn lốc màu da cam. Hà Lan, với “bộ ba bay” Marco van Basten, Ruud Gullit và Frank Rijkaard, đã mê hoặc cả thế giới bằng lối chơi tấn công tổng lực đẹp mắt. Sau khi trả món nợ thua chủ nhà Tây Đức ở bán kết, họ đã đánh bại Liên Xô 2-0 trong trận chung kết. Bàn thắng ấn định tỷ số của Van Basten – một cú volley từ góc hẹp không tưởng – được công nhận là một trong những bàn thắng đẹp nhất mọi thời đại, trở thành biểu tượng cho chức vô địch của “Cơn lốc màu da cam”.

• Euro 1992 (Thụy Điển): Câu chuyện cổ tích Đan Mạch. Đây có lẽ là cú sốc lớn nhất trong lịch sử giải Euro. Đan Mạch thậm chí còn không giành được vé tham dự vòng chung kết. Họ chỉ được gọi thay thế cho Nam Tư (bị cấm tham dự vì lý do chính trị) vào phút chót, khi các cầu thủ đang đi nghỉ hè. Không ai ngờ rằng, “những chú lính chì” đã viết nên một câu chuyện cổ tích phi thường. Họ lần lượt vượt qua các đối thủ sừng sỏ, đánh bại nhà đương kim vô địch Hà Lan ở bán kết và hạ gục nhà vô địch thế giới Đức 2-0 trong trận chung kết để đăng quang.

Giai đoạn này cũng chứng kiến những thay đổi về luật lệ, đáng chú ý là việc cấm thủ môn bắt bóng từ đường chuyền về của đồng đội sau Euro 1992, khuyến khích lối chơi chủ động hơn và làm thay đổi cục diện bóng đá.

Giai đoạn hiện đại (1996 – 2012): Kỷ nguyên của siêu sao và những bất ngờ

Từ năm 1996, Euro tiếp tục mở rộng quy mô lên 16 đội, tạo ra nhiều trận đấu hơn và tính cạnh tranh khốc liệt hơn. Giai đoạn này cũng là thời điểm luật “bàn thắng vàng” (đội nào ghi bàn trước trong hiệp phụ sẽ thắng ngay lập tức) được áp dụng.

• Euro 1996 (Anh): Bóng đá trở về nhà. Với khẩu hiệu “Football’s Coming Home”, nước Anh lần đầu đăng cai một kỳ Euro. Đội tuyển Đức, với tinh thần thép quen thuộc, đã lên ngôi vô địch lần thứ ba sau khi Oliver Bierhoff ghi “bàn thắng vàng” đầu tiên trong lịch sử các trận chung kết quốc tế, ấn định chiến thắng 2-1 trước Cộng hòa Séc.
• Euro 2000 (Bỉ & Hà Lan): Thế hệ vàng Pháp. Lần đầu tiên giải đấu được đồng tổ chức bởi hai quốc gia. Đội tuyển Pháp, với thế hệ vàng của những Zinedine Zidane, Thierry Henry, và David Trezeguet, đã hoàn tất cú đúp vô địch World Cup và Euro. Trận chung kết với Ý diễn ra đầy kịch tính: Ý dẫn trước đến những giây bù giờ cuối cùng, nhưng Sylvain Wiltord đã gỡ hòa. Trong hiệp phụ, David Trezeguet đã ghi “bàn thắng vàng” quyết định, mang về chức vô địch thứ hai cho “Les Bleus”.
• Euro 2004 (Bồ Đào Nha): Phép màu Hy Lạp. Nếu chức vô địch của Đan Mạch năm 1992 là một câu chuyện cổ tích thì chiến thắng của Hy Lạp năm 2004 là một “phép màu” thực sự. Dưới sự dẫn dắt của HLV người Đức Otto Rehhagel, Hy Lạp đã trình diễn một lối chơi phòng ngự kỷ luật đến tàn nhẫn. Họ không phải là đội bóng đẹp mắt, nhưng cực kỳ hiệu quả. Sau khi gây sốc bằng việc đánh bại chủ nhà Bồ Đào Nha trong trận khai mạc, họ tiếp tục vượt qua Pháp, Cộng hòa Séc và một lần nữa đánh bại Bồ Đào Nha của một Cristiano Ronaldo trẻ tuổi trong trận chung kết với cùng tỷ số 1-0. Đây được xem là một trong những bất ngờ lớn nhất không chỉ trong lịch sử Euro mà còn của bóng đá thế giới.
• Euro 2008 & 2012: Sự thống trị của Tây Ban Nha và kỷ nguyên Tiki-Taka. Giai đoạn này thuộc về Tây Ban Nha. Với lối chơi Tiki-Taka huyền ảo dựa trên khả năng kiểm soát bóng siêu việt của bộ đôi Xavi – Iniesta, “La Roja” đã thống trị tuyệt đối. Tại Euro 2008 (Áo & Thụy Sĩ), họ lên ngôi sau khi đánh bại Đức 1-0 trong trận chung kết. Bốn năm sau, tại Euro 2012 (Ba Lan & Ukraine), họ còn mạnh mẽ hơn, hủy diệt Ý 4-0 trong trận chung kết để trở thành đội tuyển đầu tiên và duy nhất trong lịch sử bảo vệ thành công chức vô địch Euro.

Giai đoạn toàn cầu hóa (2016 – nay): Mở rộng và những cảm xúc mới

Giai đoạn từ năm 2016 đánh dấu một bước ngoặt lớn, biến Euro không chỉ là một giải đấu thể thao mà còn là một sự kiện văn hóa toàn cầu. Với sự thay đổi về thể thức và địa điểm tổ chức, giải đấu đã tiếp cận gần hơn với người hâm mộ trên khắp thế giới.

• Euro 2016 (Pháp): Giấc mơ của Ronaldo và Bồ Đào Nha. Giải đấu tiếp tục được mở rộng lên 24 đội, tạo cơ hội cho nhiều đội tuyển nhỏ hơn được tham dự. Chủ nhà Pháp được kỳ vọng sẽ lên ngôi, nhưng Bồ Đào Nha của Cristiano Ronaldo mới là những người chiến thắng cuối cùng. Hành trình của họ không hề dễ dàng, nhưng bản lĩnh và một chút may mắn đã giúp họ đi đến trận đấu cuối cùng. Trong trận chung kết, Ronaldo sớm phải rời sân vì chấn thương, nhưng tinh thần của anh đã truyền lửa cho các đồng đội. Bàn thắng duy nhất của cầu thủ vào sân thay người Eder trong hiệp phụ đã giúp Bồ Đào Nha lần đầu tiên trong lịch sử giành chức vô địch Euro, hoàn thành giấc mơ còn dang dở của siêu sao vĩ đại nhất mà họ từng sản sinh.
• Euro 2020 (Tổ chức năm 2021 trên khắp châu Âu): Sự trở lại của người Ý. Để kỷ niệm 60 năm thành lập giải đấu, Euro 2020 được tổ chức theo một thể thức đặc biệt chưa từng có: diễn ra tại 11 thành phố trên khắp châu Âu. Do đại dịch COVID-19, giải bị hoãn lại một năm. Đội tuyển Ý, sau thất bại không được dự World Cup 2018, đã có một sự lột xác ngoạn mục dưới thời HLV Roberto Mancini. Họ trình diễn một lối chơi tấn công đẹp mắt và một tinh thần đồng đội rực lửa. Trong trận chung kết tại sân Wembley huyền thoại, họ đã đánh bại đội tuyển Anh trên chấm luân lưu đầy cảm xúc để lần thứ hai đăng quang sau 53 năm chờ đợi, đánh dấu sự trở lại đầy ấn tượng của một thế lực bóng đá.

Những kỷ lục và cột mốc đáng nhớ trong lịch sử giải Euro

Khi nhắc đến những kỷ lục và cột mốc đáng nhớ trong lịch sử Euro, thành tích của các đội tuyển luôn là điểm nhấn đặc biệt. Chính những chiến công vang dội này không chỉ tạo nên dấu ấn riêng cho từng thế hệ cầu thủ mà còn khẳng định vị thế của các đội bóng thành công nhất tại Euro, góp phần làm nên sức hút bền vững của giải đấu số một châu lục.

Các đội bóng thành công nhất tại Euro

Trong lịch sử giải Euro, không thể không kể đến những đội tuyển đã tạo nên dấu ấn vĩ đại với số lần vô địch áp đảo. Thành công của họ không chỉ là những con số, mà còn là minh chứng cho sức mạnh, bản lĩnh và triết lý bóng đá riêng biệt.

• Đức – Biểu tượng của tinh thần thép: Với 3 lần đăng quang vào các năm 1972, 1980 (khi còn là Tây Đức) và 1996, đội tuyển Đức là một trong những thế lực vĩ đại nhất của giải vô địch bóng đá châu Âu. Thành công của họ được xây dựng dựa trên “tinh thần thép” bất diệt: lối chơi kỷ luật, hiệu quả và không bao giờ bỏ cuộc. Trong suốt lịch sử Euro, Đức luôn là ứng cử viên hàng đầu nhờ sự kết hợp hoàn hảo giữa bản lĩnh và tài năng.
• Tây Ban Nha – Đỉnh cao của kỷ nguyên Tiki-Taka: Cũng với 3 lần vô địch vào các năm 1964, 2008 và 2012, Tây Ban Nha đã khẳng định vị thế của mình. Nếu chức vô địch đầu tiên mang ý nghĩa lịch sử, thì hai danh hiệu sau này là đỉnh cao của một “thế hệ vàng” với lối chơi Tiki-Taka huyền thoại. Triết lý kiểm soát bóng và ban bật ngắn đã giúp Tây Ban Nha thống trị bóng đá châu Âu và thế giới, định hình lại cách chơi của nhiều đội bóng sau này.

Ngoài ra, Pháp (1984, 2000) và Ý (1968, 2020) cũng là những thế lực lớn với 2 lần đăng quang.

Vua phá lưới mọi thời đại

Cuộc đua đến danh hiệu Vua phá lưới luôn là một phần hấp dẫn của Euro. Hai cái tên vĩ đại nhất nổi bật trên bảng vàng lịch sử:

• Cristiano Ronaldo (Bồ Đào Nha): Với 14 bàn thắng (tính đến hết Euro 2020), Ronaldo hiện đang là cầu thủ ghi nhiều bàn thắng nhất trong lịch sử các vòng chung kết Euro. Kỷ lục này là minh chứng cho sự bền bỉ, khát khao và đẳng cấp phi thường của anh khi đã tham gia và ghi bàn ở 5 kỳ Euro liên tiếp (2004, 2008, 2012, 2016, 2020). Anh là biểu tượng của sự trường tồn và nỗ lực không ngừng nghỉ.
• Michel Platini (Pháp): Dù đứng thứ hai với 9 bàn thắng, thành tích của Platini lại mang một sắc thái độc nhất vô nhị. Ông ghi tất cả 9 bàn thắng này chỉ trong một kỳ Euro duy nhất – Euro 1984. Đây là một màn trình diễn bùng nổ và thống trị tuyệt đối mà có lẽ sẽ không bao giờ được lặp lại. Nếu Ronaldo là Vua của sự bền bỉ, thì Platini là Vua của một đỉnh cao chói lọi.

Toàn bộ lịch sử giải Euro là một hành trình đầy cảm xúc, từ những ngày đầu sơ khai với chỉ 4 đội tuyển đến một giải đấu hoành tráng với 24 đội như hiện nay. Mỗi kỳ Euro không chỉ là một cột mốc trong lịch sử bóng đá châu Âu mà còn là nơi sản sinh ra những huyền thoại và trận đấu đi vào lòng người hâm mộ. Để thực sự hiểu và cảm nhận được trọn vẹn sức nóng của giải đấu, bạn không thể bỏ qua hành trình lịch sử này. Hãy cùng chia sẻ những kỷ niệm và dự đoán của bạn về những màn trình diễn đỉnh cao sắp tới trong phần bình luận bên dưới nhé!